توضیحات
پاورپوینت اخلاق پژوهش در علوم اجتماعی ایران
27 اسلاید
مقدمه
اخلاق علم، شامل رعایت معیارها و هنجارهای رفتاری دانشمندان و دربرگیرندة دامنة گستردهای از موضوعات نظیر شیوههای کار با سوژههای انسانی، موجودات آزمایشگاهی، همکاری با دیگران، معیارهای نگارش و چاپ آثار علمی، داوری درباره همکاران و آثار آنها، تعهدات و مسوولیتهای فردی و سازمانی و نظایر آن در فعالیتهای علمی است. دور از انتظار نیست که رواج عمدی یا سهوی ناراستیهای اخلاقی و عدم رعایت هنجارهای حرفهای پژوهش، هر چند بهمیزان اندک، سستشدن بنیادهای اندیشه علمی و تضعیف نقش کاوشگرانه و روشنگرانة علم، سلب اعتماد عمومی نسبت بهپژوهشگران و دستاوردهای علمی و در نهایت استمرار اختلال و «آشفتگی[1]» در فرایند تولید علم و تشکیل اجتماعهای علمی را در پی دارد. پیامد چنین وضعیتی بهتعویق افتادن یا مخدوش شدن جستجوی «حقیقت عینی» (میردال، 1357: 9) بهعنوان هدف غایی علوم اجتماعی است. این «آشفتگی» در علوم اجتماعی سوای ابعاد علمی، سیاسی و روشنفکرانه میتواند ماهیتی اخلاقی داشته باشد. دانش اجتماعی و اجتماع علمی آن در ایران نیز از این آسیب و آشفتگی در امان نیست.
نظر بهاهمیت مساله اخلاق علم بهطور عام و موضوع این مقاله یعنی «اخلاق پژوهش در علوم اجتماعی» بهطور خاص، بدیهی است کشف و شناخت و بیان این هنجارشکنیها ضرورت دارد. این موضوع در ایران، با توجه بهشدت وابستگی نهادهای علمی بهدولت و فقدان استقلال نسبی نهاد علم از نهاد سیاست و سایر نهادهای نظارتی، از اهمیت بیشتری نیز برخوردار است. در ایران «دولت همواره سفارش دهنده، مشتری و مصرف کننده یافتههای پژوهشی بوده است، این امر مسایل خاص خود را دارد.» (محسنی، 1378: 27) بهتعبیری «چون کسی که پول میدهد تا نیزده شود، میتواند بگوید که چه آهنگی نواخته شود» (رشر، 1380: 69) و «تعلیم و تربیتی که توسط دولت و دیگر نهادهای رسمی نظارت و رهبری شود و هزینههای آن پرداخت گردد، ممکن است بعضا، و در برههای از زمان، اعتقادات نادرست و مصلحتبینانه و فرصتطلبانه را تحت حمایت قرار دهد و آنها را ترویج کند». (میردال، 1357: 50) در چنین وضعیتی علاوه بر وظیفة تولید دانش اجتماعی اخلاقمند و معتبر، برملاسازی دانش اجتماعی تحریف شده نیز یکی از مسئولیتهای اخلاقی پژوهشگران اجتماع علمی علوم اجتماعی در صیانت از «حقیقتجویی» و نقش روشنگرانه علوم اجتماعی خواهد بود.